خانه > کالج کدام بروکر > دیفای(DeFi) چیست؟ + آموزش سرمایهگذاری و وامدهی در دنیای بلاک چین
دیفای یا امور مالی غیرمتمرکز (Decentralized Finance) یک سیستم مالی نوین است که با هدف حذف واسطههای مالی مانند بانکها طراحی شده است. این سیستم به افراد، کسبوکارها و سایر نهادها اجازه میدهد تا بهصورت مستقیم و بدون نیاز به نهادهای مرکزی با یکدیگر تراکنشهای مالی انجام دهند. دیفای با استفاده از فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال، خدمات مالی سنتی مانند وامدهی، معامله داراییها و سرمایهگذاری را به شکلی شفافتر و کارآمدتر ارائه میدهد.
در این مقاله قصد داریم به طور کامل به سوال دیفای چیست پاسخ دهیم و اجزای تشکیلدهنده دیفای، کاربردها و نحوه استفاده از این سیستم مالی را توضیح خواهیم داد.
برای درک بهتر دیفای، میتوان آن را با سیستم مالی سنتی یا CeFi (Centralized Finance) مقایسه کرد. در سیستم سنتی، بانکهای تجاری نقش اصلی را در ارائه خدمات مالی مانند نگهداری پول، وامدهی، کسب سود و انجام تراکنشها ایفا میکنند. این بانکها سابقه طولانی در ارائه خدمات دارند و معمولاً از بیمه و تدابیر امنیتی برای محافظت از داراییهای مشتریان برخوردار هستند.
با این حال، در سیستم مالی سنتی، بانکها و موسسات مالی تا حد زیادی بر داراییهای مشتریان کنترل دارند. کاربران با محدودیتهای ساعات کاری بانکها مواجه هستند و انجام تراکنشها میتواند زمانبر باشد، زیرا نیاز به تسویه حساب در پشت صحنه دارد. علاوه بر این، بانکهای تجاری برای ارائه خدمات، نیازمند اطلاعات شخصی و مدارک شناسایی مشتریان هستند.
در مقابل، دیفای شامل محصولات و خدمات مالی است که برای هر فردی با دسترسی به اینترنت در دسترس است و بدون دخالت بانکها یا هر نهاد واسط دیگری فعالیت میکند. بازار مالی غیرمتمرکز هرگز تعطیل نمیشود و در نتیجه، تراکنشها بهصورت ۲۴/۷ و تقریباً در زمان واقعی انجام میشوند. هیچ واسطهای قدرت متوقف کردن این تراکنشها را ندارد. کاربران میتوانند ارزهای دیجیتال خود را در کامپیوترها، کیف پولهای سختافزاری و سایر مکانها ذخیره کنند و در هر زمان به آنها دسترسی داشته باشند.
یکی از مزایای اصلی دیفای نسبت به سیستم سنتی، امکان وامدهی همتا به همتا است. در این سیستم، دو طرف میتوانند به طور مستقیم در مورد نرخ بهره مذاکره کنند و از طریق شبکههای دیفای، ارز دیجیتال یا پول قرض دهند. علاوه بر این، به دلیل ماهیت غیرمتمرکز پروتکلهای دیفای، نیاز به هزینههای اداری برای ارائه خدمات مالی کاهش مییابد.
نکته مهم دیگر در مورد تفاوت دیفای و سیستم مالی سنتی، شفافیت است. هر برنامه دیفای متنباز است و هر تراکنش شفاف و قابل ردیابی است. این در حالی است که وال استریت و سیستم بانکی سنتی مانند یک جعبه سیاه عمل میکنند و کاربر باید به نهادهای مالی اعتماد کند و آنچه میگویند را انجام میدهند. در سیستم سنتی، ثبات مالی، امنیت مصرفکننده و جلوگیری از تقلب از طریق استانداردهای سختگیرانه و نظارت دقیق توسط مقامات دولتی مانند کمیسیون بورس و اوراق بهادار تضمین میشود.
با این حال، کارایی سیستمهای متمرکز (شرکتهای خدمات مالی) غیرقابل انکار است. مشتریان در مقایسه با برنامههای غیرمتمرکز و متنباز دیفای، دید بسیار کمتری نسبت به نحوه استفاده بانک از پول خود دارند. به طور خلاصه، اگر بیت کوین یک جایگزین مدرن، دیجیتال و غیرمتمرکز برای انجام تراکنش و نگهداری ارزش است، دیفای یک سیستم مالی کامل، مدرن، دیجیتال و غیرمتمرکز جایگزین محسوب میشود.
همچنین باید توجه داشت که این دو سیستم میتوانند در کنار هم وجود داشته باشند و از مزایای یکدیگر بهره ببرند. بهعنوان مثال، پلتفرمهای وامدهی CeFi بهعنوان پلی بین سیستم پولی سنتی و بازار داراییهای کریپتو عمل میکنند. این خدمات به کاربران اجازه میدهند تا به طور مستقیم پول فیات (به جای استیبل کوینهای متصل به فیات) قرض بگیرند و از داراییهای کریپتوی خود بهعنوان وثیقه استفاده کنند.
مزایای واقعی دیفای از ادغام اجزای مالی ماژولار، از جمله استیبل کوینها، وامدهی/وامگیری و تبادل ارزش حاصل میشود. این اکوسیستم از چندین لایه تشکیل شده که هر کدام نقش خاصی در عملکرد کلی سیستم ایفا میکنند.
بلاکچین که بهعنوان لایه صفر شناخته میشود، سطح اعتماد و امنیت را در اکوسیستم دیفای فراهم میکند. این لایه پایه و اساس تمام عملیاتهای بالادستی است و اطمینان حاصل میکند که تراکنشها بهصورت ایمن و غیرقابل تغییر ثبت میشوند. ویژگیهای ذاتی بلاکچین مانند غیرمتمرکز بودن، شفافیت و تغییرناپذیری، برای عملکرد صحیح دیفای ضروری هستند.
بالای لایه صفر، لایه یک قرار دارد که در آن عملیاتهای مالی اساسی اکوسیستم دیفای، مانند استیبل کوینهای غیرمتمرکز برای پرداختها، توسعه مییابند. این لایه شامل پروتکلهای اصلی است که زیرساختهای لازم برای تراکنشهای مالی پایه را فراهم میکنند. استیبل کوینها در این لایه نقش مهمی در حفظ ثبات و ارائه واحد محاسباتی برای سیستم دیفای ایفا میکنند.
در لایه دوم، کاربران به ویژگیهای پیشرفتهتری مانند وامدهی/وامگیری و معامله داراییها دسترسی پیدا میکنند. این لایه شامل پروتکلهایی است که امکان ایجاد محصولات مالی پیچیدهتر را فراهم میکنند. بهعنوان مثال، پلتفرمهای وامدهی همتا به همتا و صرافیهای غیرمتمرکز در این لایه فعالیت میکنند.
لایه سه و خدمات مالی پیشرفتهتر در برنامههای غیرمتمرکز (DApps) ساخته میشوند. این لایه شامل برنامههایی است که کاربران نهایی با آنها تعامل میکنند. صرافیهای غیرمتمرکز (DEXها)، پلتفرمهای وامدهی و سایر خدمات مالی پیچیده در این لایه ارائه میشوند. این برنامهها معمولاً رابط کاربری سادهای دارند که استفاده از خدمات دیفای را برای کاربران عادی آسانتر میکند.
در لایه تجمیع (لایه چهار)، DAppهای کاربرپسند چندین ویژگی را برای ایجاد خدماتی مشابه آنچه اکنون در برنامههای بانکی داریم، ادغام میکنند. این خدمات شامل:
پروژههای دیفای در گذشته سرمایهگذاریهای سودآوری بودهاند. تیمهای توسعهدهنده بسیاری از این پروژهها مقدار زیادی از عرضه توکن یا سهام الکترونیکی مورد استفاده برای تنظیم و محافظت از عملیات شبکه اصلی را نگه میدارند. این امر نه تنها به تیم اجازه میدهد از نوسانات قیمت سود ببرد، بلکه به شرکت اجازه میدهد در عملکرد صحیح پروتکل سهیم باشد و برای تضمین عملکرد مناسب شبکه مزایایی دریافت کند.
این معماری لایهای به دیفای اجازه میدهد تا به تدریج پیچیدهتر شود و خدمات متنوعتری را ارائه دهد. هر لایه بر اساس لایههای زیرین خود ساخته میشود و امکانات جدیدی را به سیستم اضافه میکند. این ساختار همچنین به توسعهدهندگان اجازه میدهد تا در لایههای مختلف نوآوری کنند، بدون اینکه نیازی به تغییر کل سیستم باشد.
هر سیستم مالی غیرمتمرکز از چندین جزء کلیدی تشکیل شده که با یکدیگر همکاری میکنند تا خدمات مالی جامعی را ارائه دهند. در ادامه به بررسی این اجزا میپردازیم.
صرافیهای غیرمتمرکز به کاربران اجازه میدهند بدون نیاز به واسطه یا ارائهدهنده خدمات شخص ثالث، داراییهای دیجیتال را بهصورت غیرامانی معامله کنند. اگرچه DEXها تنها یکی از اجزای بخش دیفای هستند، اما سالهاست که بخشی از صنعت کلی کریپتو را تشکیل میدهند.
برخلاف صرافیهای متمرکز که از دفتر سفارشات استفاده میکنند، DEXها با استفاده از پروتکلهای بازارساز خودکار (AMM) فعالیت میکنند. در این سیستم، قیمتها توسط AMMها با استفاده از الگوریتمهای ریاضی و بر اساس حجم معاملات تعیین میشود. این صرافیها به کاربران اجازه میدهند داراییهای خود را خارج از پلتفرمهای متمرکز نگهداری کنند و در عین حال از طریق تراکنشهای مبتنی بر بلاکچین، به راحتی معامله کنند.
کیف پولها مکانهایی برای نگهداری و انجام تراکنش با داراییهای دیجیتال هستند. آنها میتوانند چندین دارایی مختلف یا فقط یک دارایی را ذخیره کنند و در قالبهای مختلفی از جمله نرمافزاری، سختافزاری و کیف پولهای صرافی ارائه شوند. کیف پولهای خود-میزبان – کیف پولهایی که کلیدهای خصوصی خود را مدیریت میکنید – میتوانند جزء کلیدی دیفای باشند و به تسهیل استفادههای مختلف از پلتفرمهای دیفای کمک کنند.
تجمیعکنندهها رابطهایی هستند که کاربران از طریق آنها با بازار دیفای تعامل میکنند. در سادهترین حالت، آنها پلتفرمهای مدیریت دارایی غیرمتمرکز هستند که به طور خودکار داراییهای کریپتوی کاربران را بین پلتفرمهای مختلف ییلد فارمینگ جابجا کرده تا بالاترین بازدهی را ایجاد کنند.
بازارهای غیرمتمرکز یکی از موارد اصلی استفاده از فناوری بلاکچین را نشان میدهند. آنها عنصر «همتا» را در شبکههای همتا به همتا تقویت میکنند، زیرا به کاربران اجازه میدهند بدون نیاز به واسطه، بهصورت اعتمادناپذیر با یکدیگر معامله کنند. پلتفرم هوشمند اتریوم برترین بلاکچین تسهیلکننده بازارهای غیرمتمرکز است، اما بسیاری دیگر نیز وجود دارند که به کاربران اجازه میدهند داراییهای خاصی مانند توکنهای غیرمثلی (NFT) را معامله کنند.
اوراکلها دادههای واقعی خارج از زنجیره را از طریق یک ارائهدهنده شخص ثالث به بلاکچین منتقل میکنند. اوراکلها راه را برای بازارهای پیشبینی در پلتفرمهای کریپتو دیفای هموار کردهاند که در آن کاربران میتوانند روی نتیجه یک رویداد، از انتخابات گرفته تا حرکات قیمت، شرطبندی کنند. پرداختها در این سیستم از طریق یک فرآیند خودکار تحت کنترل قرارداد هوشمند انجام میشود.
این اجزا بهصورت یکپارچه با یکدیگر کار میکنند تا یک اکوسیستم مالی کامل را تشکیل دهند. قابلیت ترکیبپذیری این اجزا – توانایی استفاده از یک سرویس بهعنوان پایهای برای سرویس دیگر – یکی از ویژگیهای منحصر به فرد دیفای است که امکان نوآوری مداوم و ایجاد محصولات مالی جدید را فراهم میکند.
با این حال، همین ترکیبپذیری میتواند ریسکهایی را نیز به همراه داشته باشد، زیرا مشکل در یک جزء میتواند بر کل سیستم تأثیر بگذارد.
دیفای طیف گستردهای از خدمات مالی را ارائه میدهد که میتواند جایگزین بسیاری از خدمات مالی سنتی شود. در ادامه به بررسی مهمترین کاربردهای دیفای میپردازیم.
وامدهی و وامگیری به یکی از محبوبترین فعالیتها در دیفای تبدیل شده است. پروتکلهای وامدهی به کاربران اجازه میدهند با استفاده از ارزهای دیجیتال خود بهعنوان وثیقه، وام دریافت کنند. برای درک بهتر، مثالی میزنیم:
تصور کنید کاربری نیاز به 1000 دلار برای یک وام کوتاهمدت دارد. بدون دیفای، او مجبور میشد بیت کوین یا اتریوم خود را برای تأمین این مبلغ بفروشد. با استفاده از خدمات وامدهی دیفای، میتواند مثلاً 1500 دلار بیت کوین را بهعنوان وثیقه در یک پروتکل قرار دهد و 1000 دلار استیبل کوین دریافت کند. او میتواند وام خود را بدون از دست دادن پوزیشنش در بیت کوین دریافت کرده و سپس فقط باید وام را با بهره پرداخت کند.
برای اینکه دیفای بهعنوان یک سیستم مالی شناخته شود، باید یک واحد محاسباتی یا دارایی پایدار داشته باشد. استیبل کوینها این ثبات را برای فعالیتهای رایج در بازار دیفای مانند وامدهی و وامگیری فراهم میکنند. از آنجا که استیبل کوینها معمولاً به یک ارز فیات مانند دلار آمریکا یا یورو متصل هستند، نوسان قیمت بسیار کمتری نسبت به ارزهای دیجیتال دارند و بنابراین برای معاملات مطلوب هستند.
بخش مارجین و اهرم، بازار دیفای را به سطح بالاتری میبرد و به کاربران اجازه میدهد با استفاده از ارزهای دیجیتال دیگر بهعنوان وثیقه، ارزهای دیجیتال را با مارجین قرض بگیرند. علاوه بر این، قراردادهای هوشمند میتوانند برای افزایش بالقوه بازدهی کاربر، برنامهریزی شوند تا اهرم را شامل شوند. البته استفاده از این اجزای دیفای ریسک معاملهگر را نیز افزایش میدهد، به خصوص با توجه به اینکه سیستم بر اساس الگوریتمها کار میکند و در صورت بروز مشکل، هیچ عنصر انسانی وجود ندارد.
استخرهای نقدینگی یک ابزار ضروری برای بسیاری از صرافیهای غیرمتمرکز و تسهیل معاملات هستند. آنها نقدینگی معاملاتی را برای خریداران و فروشندگان فراهم میکنند. برای تبدیل شدن به بخشی از یک استخر، تأمینکنندگان نقدینگی میتوانند وجوه خاصی را به یک قرارداد هوشمند ارسال و در عوض توکنهای استخر دریافت و بر اساس کارمزدهایی که معاملهگران هنگام تعامل با آن استخر پرداخت میکنند، سود غیرفعال کسب کنند.
ییلد فارمینگ، که گاهی بهعنوان استخراج نقدینگی شناخته میشود، فعالیت دیگری در فضای دیفای است که شامل جستجوی سود از طریق پروژههای مختلف دیفای با مشارکت در استخرهای نقدینگی است.
در ییلد فارمینگ، کاربران ارزهای دیجیتال خود را به سایر کاربران قرض میدهند و بهرهای دریافت میکنند که معمولاً در قالب «توکنهای حاکمیتی» پرداخت میشود. این توکنها به تأمینکنندگان نقدینگی حق اظهار نظر در عملکرد پروتکل را میدهند.
با وجود تمام مزایا و پتانسیلهای دیفای، این حوزه همچنان با چالشها و ریسکهای متعددی روبرو است که باید به دقت مورد توجه قرار گیرند.
دیفای به طور مداوم در حال تکامل است و اکوسیستم آن در برابر برنامهنویسی نادرست، هکها و کلاهبرداریها آسیبپذیر است. یکی از راههای اصلی که هکرها و سارقان از طریق آن ارزهای دیجیتال را میدزدند، استفاده از نقاط ضعف در برنامههای دیفای است. بهعنوان مثال، در سقوط بازار کریپتو در ۱۲ مارس ۲۰۲۰، بار شبکه باعث شد رباتهای نقدشوندگی MakerDAO با شکست مواجه شوند و تأیید تراکنشهای کاربران به تأخیر بیفتد.
قوانین هنوز با پیشرفتهای تکنولوژی همگام نشدهاند. بیشتر قوانین فعلی بر اساس ایده حوزههای قضایی مالی جداگانه تدوین شدهاند که هر کدام قوانین و مقررات خاص خود را دارند. توانایی انجام تراکنشهای فرامرزی دیفای سؤالات اساسی را برای این نوع نظارت مطرح میکند، از جمله:
دیفای هنوز به پذیرش گستردهای نرسیده و برای دستیابی به آن، بلاکچینها باید مقیاسپذیرتر شوند. زیرساخت بلاکچین همچنان در فرم اولیه خود است که بسیاری از آنها برای توسعهدهندگان و مشارکتکنندگان بازار ناکارآمد هستند. در برخی پلتفرمها، تراکنشها بسیار کند انجام میشوند و این وضعیت تا زمانی که مقیاسپذیری بهبود نیابد، ادامه خواهد داشت.
نوسانات قیمت در بازار کریپتو میتواند تأثیر قابل توجهی بر سیستمهای دیفای داشته باشد. بهعنوان مثال، در معاملات با وثیقه، اگر قیمت دارایی وثیقهگذاری شده به شدت کاهش یابد، میتواند منجر به لیکویید شدن اجباری وامها شود. همچنین در استخرهای نقدینگی، پدیدهای به نام «ضرر موقت» وجود دارد که میتواند باعث از دست رفتن ارزش داراییهای تأمینکنندگان نقدینگی شود.
زمستان کریپتو دورهای است که در آن قیمت ارزهای دیجیتال به طور مداوم کاهش مییابد و پایین میماند؛ گاهی اوقات تا دهها هزار دلار اصلاح را در بیت کوین مشاهده میکنیم. آخرین مورد آن بین سالهای ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ رخ داد. قیمت رمزارزها قبل از سال ۲۰۲۲ به طور قابل توجهی افزایش یافته بود زیرا سرمایهگذاران پس از شیوع اولیه COVID-19 و همهگیری متعاقب آن به دنبال هر چیزی که میتوانستند پیدا کنند، بودند.
برای کاهش این ریسکها، اقدامات مختلفی را میتوان انجام داد:
ورود به دنیای دیفای ممکن است در ابتدا کمی پیچیده به نظر برسد، اما با درک مراحل اصلی و رعایت نکاتی که در ادامه ذکر میکنیم، میتوانید به راحتی از خدمات مالی غیرمتمرکز استفاده کنید.
بیشتر پروتکلهای دیفای روی شبکههایی مانند اتریوم یا بایننس اسمارت چین ساخته شدهاند. تعداد شبکههای رقیب که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی میکنند، به طور فزایندهای در حال افزایش است. قبل از تصمیمگیری برای استفاده از خدمات دیفای، انتخاب شبکه مناسب ضروری است.
اکثر پروتکلهای بزرگ اکنون از بلاکچینهای مختلف پشتیبانی میکنند و تفاوت بین آنها اغلب در سهولت استفاده و کارمزد تراکنشها است. شبکههایی مانند اتریوم، بایننس اسمارت چین و پالیگان همگی از طریق افزونههای کیف پول مانند متامسک قابل دسترسی هستند و تنها به تغییر چند پارامتر برای تغییر شبکه نیاز است.
برنامههای دیفای روی شبکههای مختلف ساخته شدهاند و هر شبکه توکنهای بومی خود را دارد که به راحتی از طریق نماد معاملاتی آنها در صرافیها قابل شناسایی هستند:
این توکنهای بومی برای پرداخت کارمزد تراکنشها در این بلاکچینها استفاده میشوند، بنابراین برای جابجایی وجوه به برخی از این توکنها نیاز خواهید داشت. میتوانید فقط این داراییهای بومی را قبل از ورود به دیفای خریداری کنید، یا میتوانید استیبل کوینها یا سایر داراییها را نیز اضافه کنید.
افزونههای کیف پول اساساً به کاربران اجازه میدهند مستقیماً در مرورگرهای خود به وجوه دسترسی داشته باشند. آنها درست مانند هر افزونه دیگری نصب میشوند و معمولاً از کاربران میخواهند یا کیف پول فعلی خود را وارد کنند – از طریق عبارت بازیابی یا کلید خصوصی – یا یک کیف پول جدید ایجاد کنند. برای افزایش امنیت، آنها با رمز عبور نیز محافظت میشوند.
این کیف پولها اغلب برنامههای موبایلی دارند که میتوان برای دسترسی به پروژههای دیفای استفاده کرد. این برنامهها کیف پولهایی با مرورگرهای داخلی هستند که برای تعامل با برنامههای دیفای آماده شدهاند. کاربران میتوانند کیف پولهای خود را با ایجاد آنها روی یک دستگاه و وارد کردن آن در دستگاه دیگر با استفاده از عبارت بازیابی یا کلید خصوصی همگامسازی کنند.
پس از انتخاب برنامهای برای تعامل و واریز وجه به کیف پول، زمان استفاده از خدمات دیفای فرا میرسد. سادهترین اقدامات عبارتند از:
برای شروع استفاده از کیف پول سازگار با پروتکلهای دیفای، کافی است به وبسایت این پروتکلها بروید و کیف پول خود را به آنها متصل کنید. این کار یا از طریق یک پنجره بازشو یا از طریق دکمهای که در یکی از گوشههای بالای وبسایت تحت عنوان «Connect Wallet» قرار دارد، انجام میشود.
قبل از سرمایهگذاری در پروتکلهای دیفای، رعایت نکات زیر ضروری است:
در این مقاله به دنبال پاسخ سوال دیفای چیست بودیم. دیفای یک انقلاب در دنیای مالی است که با هدف حذف واسطهها و دموکراتیزه کردن خدمات مالی ایجاد شده است. این سیستم با استفاده از فناوری بلاکچین، قراردادهای هوشمند و ارزهای دیجیتال، امکان انجام تراکنشهای مالی مستقیم، وامدهی، سرمایهگذاری و سایر خدمات مالی را بدون نیاز به بانکها و نهادهای مالی سنتی فراهم میکند.
با وجود مزایای دیفای مانند شفافیت، دسترسی 24/7، کاهش هزینهها و حذف واسطهها، این سیستم همچنان با چالشهایی مانند ریسکهای امنیتی، نوسانات قیمت، مشکلات مقیاسپذیری و عدم وجود چارچوبهای قانونی مشخص روبرو است.
منابع:
What Is Decentralized Finance (DeFi) and How Does It Work?
What is DeFi? A beginner’s guide to decentralized finance
How to get started in DeFi: A guide on the first steps in decentralized finance
Roots of DeFi: Artificial intelligence, big data, cloud computing and distributed ledger technology
DeFi vs. CeFi: Comparing decentralized to centralized finance